Çölyak hastalığı, bilimsel adı prolamin olan gluten adı verilen depo proteininin ince bağırsakta tüketilmesiyle ortaya çıkan bir otoimmün hastalıktır. Hastalıkta vücut gluteni yabancı bir madde olarak algılıyor ve bağışıklık sistemi bu maddeye saldırıyor. Bu saldırı ince bağırsakta villus adı verilen yapıların hasar görmesine neden olur. Villuslar, besinlerin emilimini sağlayan küçük parmak benzeri yapılar olarak işlev görür. Çölyak hastaları gluten tükettiğinde bu yapılar zarar görerek besin emilimi engellenir ve birçok semptom ortaya çıkar. Bu semptomlar karın ağrısı, ishal, kilo kaybı, yorgunluk ve cilt problemlerini içerir. Çölyak hastalığının tek etkili tedavisi ömür boyu glutensiz diyet uygulamaktır. Bu diyet, buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi glüten içeren tahılların diyetten tamamen çıkarılmasını içerir. Çölyak hastaları için dikkatli bir beslenme ve glüten içeren gıdalardan uzak durulması semptomların kontrol altına alınmasına ve bağırsakların iyileşmesine yardımcı olur. Gluten intoleransı Gluten duyarlılığı veya hassasiyeti, çölyak hastalığı olmayan ancak gluten içeren besinleri tüketirken sindirim sistemi sorunu yaşayan bireylerde de görülebilmektedir. Bu kişiler gluten tükettiğinde karın ağrısı, şişkinlik, ishal ve mide bulantısı gibi sindirim semptomları yaşarlar.
Bu durum çölyak hastalığına benzer semptomlara neden olabilir ancak bağışıklık sistemi aynı şekilde tepki vermez. Gluten duyarlılığı olan bireylerde laboratuvar testleri genellikle çölyak hastalığına işaret etmese de gluten içeren besinler tüketildikten sonra bozukluklar belirgin hale gelir. Bu nedenle bu kişiler glutensiz bir diyet uygulayarak semptomları kontrol altına alabilirler. Bununla birlikte, gluten duyarlılığı bireyler arasında farklılık gösterdiğinden, kişisel deneme yanılma yoluyla hangi gıdaların semptomlara neden olduğunu belirlemek önemlidir. Glutensiz diyet ve dermatit herpetiformis Dermatitis herpetiformis, çölyak hastalığıyla yakından ilişkili bir cilt rahatsızlığıdır. Bu nadir durumda, vücutta glüten tarafından tetiklenen bir bağışıklık tepkisi, ciltte kabarcıklara ve şiddetli kaşıntıya yol açar.
Dermatitis herpetiformis sıklıkla çölyak hastalığı olan kişilerde görülür, ancak çölyak hastalığının semptomlarıyla aynı anda gelişmeyebilir. Bu nedenle kişide cilt problemi varsa ve çölyak hastalığından şüpheleniliyorsa dermatolog ve gastroenterolog işbirliği önemlidir. Gluteni ortadan kaldırmak cilt semptomlarını hafifletmeye ve kabarcıkları iyileştirmeye yardımcı olabileceğinden, tedavi genellikle glutensiz bir diyet içerir. Ancak olumlu sonuçlara ulaşmak için bu diyeti doktor kontrolünde uygulamak ve sabırlı olmak önemlidir çünkü cildin iyileşmesi zaman alabilir. Glutensiz beslenme ve irritabl bağırsak sendromu (IBS) İrritabl bağırsak sendromu (IBS), sindirim sistemiyle bağlantılı kronik bir hastalıktır ve karın ağrısı, şişkinlik, ishal ve kabızlık gibi semptomlarla kendini gösterir. Bazı IBS hastaları semptomlarını hafifletmek için glutensiz bir diyet seçebilir. Ancak bu herkes için geçerli değildir ve glutenin IBS semptomları üzerindeki etkisi kişiden kişiye değişebilir.
Bazı IBS hastaları, glüten içeren tahılların semptomlarını ağırlaştırdığını fark ettiğinden glütensiz bir diyet denemek isteyebilirler. Ancak bilimsel olarak kanıtlanmış bir tedavi yöntemi olmadığından İBS’li bireylerin doktora danışarak ve profesyonel bir diyetisyenle birlikte çalışarak glutensiz beslenmeyi denemeleri önerilmektedir. Her bireyin IBS tetikleyicileri farklı olabileceğinden, IBS semptomlarını etkileyebilecek diğer gıdalar ve faktörler de dikkate alınmalıdır. Gluten duyarlılığının yanı sıra diğer durumlar: Gluten duyarlılığının yanı sıra diğer sağlık sorunlarının da gluten semptomlarını etkilediği düşünülmektedir. Gluten tüketiminin bazı bireylerde, özellikle otizm spektrum bozukluğu (ASD) ve migren gibi durumlarda semptomları tetikleyebildiği gözlemlenmiştir. Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde bazı araştırmalar gluten içeren gıdaların davranışsal ve duygusal semptomları artırabileceğini öne sürüyor. Aynı şekilde migren atakları yaşayan kişilerde glutenin migren belirtilerini ağırlaştırabildiği bildirildi. Ancak bu koşullar her birey için farklıdır, dolayısıyla glutenin semptomlar üzerindeki etkisi kişiseldir. Bu nedenle otizm ya da migren gibi rahatsızlıkları olan kişilerin, glutenin belirtileri üzerindeki etkisini bir uzman gözetiminde değerlendirmeleri ve beslenmelerini ihtiyaca göre uyarlamaları gerekmektedir. Sağlıklı Bireyler İçin Glutensiz Diyet Glutensiz beslenme genellikle sağlıklı bireyler için önerilmez. Tam tahıllar, buğday, arpa, çavdar gibi gluten içeren, lif ve vitamin açısından zengin olanlar dengeli beslenme için önemlidir. Sağlıklı bireylerde başka sağlık sorunlarına yol açabileceğinden glutensiz beslenmeye dikkatli uyulmalıdır. Doktorunuz ve diyetisyeniniz önermediği sürece glutenin diyetten çıkarılmaması gerekir.